Η διαφορά των φοβιών από την ειδική φοβία έγκειται στο ότι, στην πρώτη περίπτωση, το παιδί μπορεί να ξεπεράσει τους φόβους του με συγκεκριμένη καθοδήγηση, ενθάρρυνση και μερικές απλές διαβεβαιώσεις από τους γονείς και τους φροντιστές. Για παράδειγμα, ένας γρήγορος έλεγχος της ντουλάπας του για «φαντάσματα» είναι ό,τι χρειάζεται για να κοιμηθεί. Μία ομαλή επαφή με κάποιον σκύλο που βρίσκεται σε ήρεμη κατάσταση μπορεί να αρκεί ώστε να διαχειριστεί τον φόβο του απέναντι σε κάποιο σκύλο που τρέχει κοντά του για να παίξει.
Αντιθέτως, ο φόβος που εμπεριέχεται σε μία ειδική φοβία είναι τόσο ακραίος που το παιδί έχει έντονο άγχος μόνο και μόνο στη σκέψη του. Η φοβία περιλαμβάνει το αίσθημα του τρόμου και του πανικού. Ένα παιδί που έχει αναπτύξει μία συγκεκριμένη φοβία θα κάνει τα πάντα για να αποφύγει το συγκεκριμένο αντικείμενο ή την κατάσταση της φοβίας του.
Τί είναι η ειδική φοβία;
Η ειδική φοβία είναι μια ψυχική κατάσταση στην οποία ένα παιδί έχει έναν ακραίο και ανεξέλεγκτο φόβο για κάτι που στην πραγματικότητα δεν κρίνεται ως επικίνδυνο. Η παρουσία του αντικειμένου, του ζώου, του ανθρώπου ή της κατάστασης που φοβάται ή ακόμη και η σκέψη αυτών προκαλεί στο παιδί έντονο άγχος.
Ποια είναι τα συνήθη σημάδια ειδικής φοβίας που μπορεί να εκδηλώσει το παιδί μου; Θα μπορέσω να τα αναγνωρίσω;
Τα συμπτώματα της ειδικής φοβίας είναι συμπτώματα έντονης ανησυχίας που εκδηλώνονται σε κάθε παιδί διαφορετικά, ανάλογα με την προσωπικότητά του, την ηλικία του, τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά το περιβάλλον του στο συγκεκριμένο φόβο, το αν έχει βιώσει στο παρελθόν αντίστοιχες καταστάσεις και το πόσο κοντά του είναι το περιβάλλον του όταν το ίδιο εκδηλώνεται. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια σημάδια τα οποία είναι κοινά και τα εκφράζουν τα περισσότερα παιδιά που αντιμετωπίζουν κάποια ειδική φοβία.
Πιθανά σημάδια ειδικής φοβίας:
-Συχνό και έντονο κλάμα ή εκρήξεις θυμού όταν πλησιάζει η επαφή με την κατάσταση ή με το αντικείμενο του φόβου.
-Αυξημένος καρδιακός ρυθμός.
-Εφίδρωση, αίσθηση ρίγους ή τρέμουλο.
-Δυσκολία στην αναπνοή ή παράπονα ότι δεν μπορεί να αναπνεύσει.
-Πόνος ή δυσφορία στο στήθος.
-Στομαχικές δυσκολίες.
-Αίσθηση ζάλης ή λιποθυμίας.
-Πάγωμα ή προσκόλληση.
-Λέει ότι νιώθει ότι τρελαίνεται ή ότι θα πεθαίνει.
-Αποφυγή της κατάστασης ή προσπάθεια για αποφυγή.
Σημείωση no1: Δε χρειάζεται να εκδηλώσουν όλα τα αναφερόμενα σημάδια μαζί, αρκεί και μόνο ένα για να ενεργοποιήσει τον γονέα ώστε να το ελέγξει περισσότερο.
Σημείωση no2: Οι έφηβοι/ες συνήθως αναγνωρίζουν ότι οι φόβοι τους είναι παράλογοι και ακραίοι. Τα μικρότερα παιδιά μπορεί να μην καταλαβαίνουν και να πιστεύουν πραγματικά ότι βρίσκονται σε κίνδυνο.
Πώς διακρίνω το αν το παιδί μου βιώνει φόβο ή έχει αναπτύξει φοβία;
Σε συνδυασμό με τα παραπάνω συμπτώματα, είναι σημαντικό ως γονέας να εξετάσεις τις παρακάτω ερωτήσεις:
-Θεωρείται ο φόβος «υπερβολικός» και επίμονος;
-Έχει διάρκεια και αντοχή στο χρόνο;
-Θεωρείται δυσανάλογος με την κατάσταση που τον προκαλεί;
-Αποδιοργανώνει το παιδί;
Εμποδίζει τη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες που συνήθιζε να έχει;
Σκέψου με παραδείγματα:
Φόβος:
- Παροδικός και αντιμετωπίσιμος.
(π.χ. Το παιδί φοβάται τους κεραυνούς κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας, αλλά μπορεί να ηρεμήσει με την παρουσία των γονέων του και ίσως μια αγκαλιά ή ένα αγαπημένο παιχνίδι).
- Δεν διαρκεί πολύ.
(π.χ. Το παιδί φοβάται τους κλόουν, αλλά ο φόβος εξαφανίζεται γρήγορα μετά την απομάκρυνση του κλόουν από το περιβάλλον του).
- Δεν επηρεάζει σοβαρά την καθημερινότητα.
(π.χ. Το παιδί φοβάται το σκοτάδι αλλά μπορεί να κοιμηθεί με ένα μικρό φως νυχτός).
Φοβία
- Υπερβολική και ανεξέλεγκτη.
(π.χ. Το παιδί έχει ακραίο φόβο για τα σκυλιά σε σημείο που δεν μπορεί καν να περάσει από ένα πάρκο όπου μπορεί να υπάρχουν σκυλιά, ακόμη κι αν αυτά είναι δεμένα).
- Μακροχρόνια και επίμονη.
(π.χ. Το παιδί φοβάται τους κλόουν σε βαθμό που ακόμα και η θέα μιας εικόνας ενός κλόουν στην τηλεόραση προκαλεί πανικό, και αυτός ο φόβος διαρκεί για μήνες ή και χρόνια).
- Δυσανάλογη αντίδραση σε σχέση με την πραγματική απειλή.
(π.χ. Το παιδί φοβάται έντονα τα έντομα, ακόμα κι αν πρόκειται για μικρά και ακίνδυνα έντομα, και δεν μπορεί να μπει σε δωμάτιο εάν υπάρχει έστω και ένα έντομο).
- Αποδιοργανώνει την καθημερινότητα.
(π.χ. Το παιδί φοβάται τους δυνατούς θορύβους σε σημείο που δεν μπορεί να παρακολουθήσει σχολικές εκδηλώσεις ή να παρευρεθεί σε γενέθλια, επειδή φοβάται ότι θα ακουστεί δυνατή μουσική).
- Εμποδίζει τη συμμετοχή σε καθημερινές δραστηριότητες.
(π.χ. Το παιδί φοβάται το σκοτάδι σε βαθμό που δεν μπορεί να κοιμηθεί μόνο του, αποφεύγει το σινεμά ή την κατασκήνωση όπου μπορεί να υπάρξουν σκοτεινά περιβάλλοντα).
Τι μπορώ να κάνω;
Είναι απαραίτητο να αναπτύξεις ένα ασφαλές περιβάλλον για το παιδί και να μην ενισχύσεις περισσότερο το αρνητικό και επώδυνο βίωμά του, ειδικά τη στιγμή που το ίδιο νιώθει ταραγμένο.
Το να προσπαθήσεις να εξοικειώσεις το παιδί με το φόβο του υποχρεώνοντάς το να έρχεται σε ακόμα πιο έντονη επαφή με το φοβικό ερέθισμα, μόνο αρνητικές επιπτώσεις θα φέρει.
Προσοχή. Η κοινή στάση είναι σημαντικό να ακολουθηθεί και από το υπόλοιπο οικογενειακό πλαίσιο (πχ μπαμπάς, γιαγιά, αδέρφια) προκειμένου το παιδί να μη βρίσκεται σε μία μόνιμη ανασφάλεια ότι το περιβάλλον του θα το φέρει αντιμέτωπο με το φοβικό ερέθισμα. Στη συνέχεια είναι σημαντικό να αναζητήσεις τρόπους με τους οποίους το παιδί θα σχηματοποιήσει (π.χ. μέσω κάποια ζωγραφιάς ή μέσω παιχνιδιού) και θα εκδηλώσει αυτό που φοβάται καθώς συχνά, πίσω από ένα σύμπτωμα κρύβεται ένας λόγος ο οποίος δεν είναι τόσο εμφανής ή αναμενόμενος.
Στην περίπτωση, όμως, που το ίδιο δεν νιώθει έτοιμο να εκφράσει ή να εξωτερικεύσει τον φόβο του ή ο τρόπος που χρησιμοποιείς δεν λειτουργεί, προσπάθησε να σταματήσεις να εστιάζεις μόνο σε αυτό.
Το να επιμένεις το παιδί σου να σου εκφράσει αυτό που το φοβίζει τόσο έντονα και να εστιάζεις συνέχεια σε αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη φοβία ή σε γενίκευση της ειδικής φοβίας του. Τέλος, η κατανόηση και η αποδοχή του βιώματός του και η επιβεβαίωση ότι είσαι εκεί ως γονέας για να το βοηθήσεις να το αντιμετωπίσεις είναι ένα βήμα εξαιρετικής σημασίας προκειμένου το παιδί να νιώσει ασφάλεια μέσω της ενήλικης θαλπωρής και φροντίδας.
Παράλληλα με τη δική σου προσπάθεια, στην περίπτωση που αναγνωρίζεις κάποια από τα παραπάνω σημάδια και αντιλαμβάνεσαι ότι το παιδί σου μέρα με τη μέρα δυσκολεύεται όλο και περισσότερο είναι απαραίτητο να αναζητήσεις περεταίρω βοήθεια. Με τις κατάλληλες τεχνικές ένας παιδοψυχολόγος σε συνεργασία με το παιδί και συχνά και με την υπόλοιπη οικογένεια θα παρέμβει ώστε να μειωθεί και σταδιακά να εξαλειφθεί η φοβία και να επιστρέψει το παιδί/ο έφηβος στην λειτουργική καθημερινότητά του.
Χαρισοπούλου Σοφία
Ψυχολόγος Παιδιού και Εφήβου (MSc, MEd)
Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
