Ο φόβος αποτελεί έναν φυσιολογικό μηχανισμό αντίδρασης και επιβίωσης που ενεργοποιείται σε κάθε άνθρωπο ανάλογα με την απειλητική συνθήκη (ή με την προσωπική αίσθηση της απειλής) που καλείται να αντιμετωπίσει.

Η ένταση, η ποιότητα και η συχνότητα του φόβου στα παιδιά διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία στην οποία βρίσκονται. Παράλληλα, το αντικείμενο του φόβου μπορεί να αλλάζει από μέρα σε μέρα, βδομάδα σε βδομάδα ή μήνα σε μήνα. Από τη στιγμή που τα παιδιά αρχίζουν να περπατούν μέχρι και την ηλικία των 6 ετών έρχονται καθημερινά αντιμέτωπα με νέα στοιχεία της πραγματικότητάς τους και φυσικά το αίσθημα του φόβου τους διεγείρεται συχνά.

Τα παιδιά, λοιπόν, ανάλογα με την ηλικία τους, με το πόσο νέο και διαφορετικό είναι το ερέθισμα με το οποίο έρχονται σε επαφή, αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο έρχονται σε επαφή με αυτό, φοβούνται περισσότερο ή λιγότερο συγκεκριμένα στοιχεία.

Αναλυτικότερα, πολλά παιδιά κατά την ηλικία των 2-4 ετών φοβούνται την επαφή τους με άγνωστα πρόσωπα, καθώς έχουν εξοικειωθεί με τους ανθρώπους φροντίδας τους και δεν έχουν οικειοποιηθεί νέα άτομα. Το παραπάνω αίσθημα του φόβου στα περισσότερα παιδιά εξομαλύνεται από την ηλικία των 3-4 ετών και έπειτα, όπου το παιδί ξεκινά τον παιδικό σταθμό ή το νηπιαγωγείο, αρχίζει να εξοικειώνεται με περισσότερους ανθρώπους και διευρύνεται το περιβάλλον του.

Στη συνέχεια, μεταξύ των ηλικιών 4-7, τα παιδιά αναπτύσσουν περισσότερο φόβο γύρω από το σκοτάδι, για κάποια ζώα ή για φαντάσματα και άλλα φαντασιακά δημιουργήματα, τα οποία έχουν πάρει "σάρκα και οστά" από τις εικόνες με τις οποίες έρχονται καθημερινά σε επαφή μέσω της τηλεόρασης, του διαδικτύου και των ηλεκτρονικών συσκευών.

Όσο συνεχίζουν να μεγαλώνουν, δηλαδή κατά την ηλικία των 7 έως 11 ετών, τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν φόβο γύρω από το σχολείο και γύρω από καταστάσεις στις οποίες μπορεί να νιώθουν ότι δεν μπορούν να ελέγξουν (π.χ. έννοια θανάτου). Η συγκεκριμένη ηλικία (7-11 έτη) είναι η περίοδος όπου, σύμφωνα με τον Jean William Fritz Piaget (Ελβετός Ψυχολόγος), τα παιδιά εισέρχονται σταδιακά στο στάδιο της συγκεκριμένης λογικής σκέψης, και εξετάζουν με τη λογική τους διάφορες καταστάσεις. Συνεπώς, είναι συχνό, τα παιδιά αυτής της ηλικίας να φοβούνται τον θάνατο κάποιου συγγενικού προσώπου, όπως του γονέα τους και να κάνουν διάφορες ερωτήσεις γύρω από αυτό (π.χ. μαμά εσύ θα πεθάνεις; ή μπαμπά, γιατί πέθανε η γιαγιά;).

Όλα τα παραπάνω αποτελούν κομμάτια της φυσιολογικής εξέλιξης και ανάπτυξης του παιδιού και συζητώντας μαζί του και βρισκόμενος/η παρόντας/ουσα για να το ακούσεις, μπορείς να το βοηθήσεις στη διαχείριση αυτού του συναισθήματος, χωρίς να του προκαλέσεις επιπλέον δυσκολίες.

Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, πολλά παιδιά, σε κάποια φάση της παιδικής ηλικίας τους, θα εκδηλώσουν φόβο για κάποιο πρόσωπο, αντικείμενο, ζώο ή κατάσταση. Ως ενήλικες, συχνά βάζουμε την ταμπέλα της φοβίας σε ένα συναίσθημα που τόσο εμείς όσο και τα παιδιά μας βιώνουμε ως φυσιολογικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Ωστόσο, αν παρατηρήσεις ότι ο συγκεκριμένος φόβος διατηρείται στο παιδί για μεγάλο χρονικό διάστημα, με την ίδια ένταση ή ακόμα και αυξάνεται, αυτό είναι το πρώτο "καμπανάκι" που θα πρέπει να σε ανησυχήσει και να σε οδηγήσει να αναζητήσεις τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό.

Επίσης, είναι απαραίτητο να παρατηρείς αν οι λεκτικές δηλώσεις γύρω από τον φόβο συνοδεύονται και από σωματικά συμπτώματα (πόνος στο στομάχι, κεφαλαλγία, κόπωση). Τέλος, αν και δεν πρέπει να ακυρώνεις τον φόβο του παιδιού, είναι πολύ σημαντικό να ελέγχεις αν ο φόβος του είναι ανάλογος με το ερέθισμα που τον προκαλεί, και να εξετάζεις επιπλέον στοιχεία που σχετίζονται με το συγκεκριμένο ερέθισμα (π.χ. φόβος για το σχολείο, από πού πηγάζει; Μήπως «κρύβεται» κάτι επιπλέον πίσω από το φόβο;).

Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι να δούμε αν ο φόβος αποδιοργανώνει το παιδί και το αποσυντονίζει από την καθημερινότητά του, από την εκτέλεση των δραστηριοτήτων του, και από την ικανοποίηση των βασικών αναγκών του (φαγητό, ύπνος, κοινωνικοποίηση). Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, είναι πιθανό το παιδί να έχει μετατρέψει κάποιον φόβο του σε συγκεκριμένη φοβία (ειδική φοβία). Σε αυτή την περίπτωση, είναι σημαντικό να αναζητήσουμε επιπλέον βοήθεια, συμβουλή ή κατεύθυνση, προκειμένου το παιδί να μην ταλαιπωρείται συναισθηματικά και να μη χάνει σημαντικές στιγμές της καθημερινότητάς του.

Χαρισοπούλου Σοφία

Ψυχολόγος Παιδιού και Εφήβου (MSc, MEd)

Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια